W naszym, cechowym Muzeum Rzemiosł Artystycznych i Precyzyjnych znajdującym się w budynku cechowym na ulicy Piekarskiej 20, w Warszawie, wyróżniającym się eksponatem jest prezentowany w oryginale Statut Cechu Mosiężników Warszawy. Jest on eksponowany w centralnej gablocie Muzeum i wskazywany jako unikatowy wszystkim odwiedzającym to miejsce.
Dlaczego Statut Cechu Mosiężników Warszawy jest tak wyjątkowym eksponatem dla Muzeum przy Cechu Złotników, Zegarmistrzów, Optyków, Grawerów i Brązowników miasta stołecznego Warszawy?
Przyznanie praw i podpisanie w 1789 roku Statutu Cechu Mosiężników Warszawy były efektem szybkiego rozwoju tego rzemiosła w mieście, stymulowanego przez imigrantów przybywających z innych części Polski, a także z Prus i Austrii. Mosiężnicy oferowali szeroki asortyment wyrobów, od naczyń codziennego użytku po unikatowe przedmioty artystyczne.
Powołanie cechu miało za zadanie walkę z „partaczami” i „przeszkodnikami”, oraz zapewnienie wysokiej jakości wytwarzanych wyrobów, a także chronienie monopolu członków cechu na sprzedaż wyrobów tego rzemiosła. Takie właśnie uprawnienia cechu zostały skodyfikowane w statucie.
Księga zachowana w dobrym stanie, a ciesząc się dużym szacunkiem jako dokument legitymizujący cech mosiężników, jest eksponowanym elementem wystawy Muzeum Rzemiosł Artystycznych i Precyzyjnych.
Dokument jest oprawiony w ciemnozieloną skórę ze złoconymi zdobieniami i kartuszem z herbem Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Każdy z sześciu prostokątnych arkuszy pergaminu, po obydwu stronach ma malowane i złocone ramki wokół tekstu napisanego brązowym atramentem. Największe wrażenie robi pierwsza strona, ozdobiona wyszukanymi zdobieniami i symbolami heraldycznymi.
Jednym z najpiękniejszych detali jest inicjał łacińskiej formuły potwierdzającej zapisane w statucie przywileje i obowiązki: litera S słowa „significamus” (łac. mamy na myśli) wpleciona jest w wizerunek Orła Białego w złotej koronie.
W pełni klasycystyczny styl zdobnictwa, symbolika heraldyczna podkreślała wagę dokumentu, osadzając go w kontekście politycznym i topograficznym Rzeczypospolitej i jej stolicy, Starej Warszawy. Herbami zawartymi w statucie były herby króla Stanisława Augusta i kanclerza koronnego Jacka Małachowskiego, którzy potwierdzili dokument swoimi podpisami i pieczęciami, zgodnie z zasadami przywileju królewskiego.
Jak potwierdza tekst, Statut został zatwierdzony przez kancelarię miejską 3 stycznia 1789 roku, a następnie podpisany przez króla 4 kwietnia. Oprócz formuły początkowej i końcowej, które są w języku łacińskim, statut spisano w języku polskim. Jej artykuły zostały podzielone na dwie grupy: trzydzieści dziewięć artykułów dotyczy mistrzów rzemiosła mosiężnego, zaś kolejnych dwadzieścia cztery – czeladników tego rzemiosła.
Statut miał regulować nie tylko istotne kwestie produkcji mosiądzu, nauki rzemiosła i sposobu awansu zawodowego, ale także różne aspekty życia codziennego mistrzów, czeladników i uczniów. Starał się dawać gotowe rozwiązania wszystkich możliwych problemów, jednak wiele rzeczy nie zostało powiedziane wprost, jak na przykład fakt, że mistrzowie próbowali całkowicie uzależnić od siebie czeladników.
Jednym z głównych celów statutu było stworzenie podstaw prawnych dla monopolu. Dlatego jednym z najważniejszych artykułów był ten, który wymieniał produkty, surowce i metody zastrzeżone dla rzemiosła mosiężnego, określając w ten sposób, przynajmniej teoretycznie, granice legalnego handlu, nie naruszając praw innych cechów.
Zgodnie ze średniowieczną tradycją, dokument miał chronić mistrzów przed konkurencją zarówno ze strony członków innych cechów, jak i konkurencji wewnętrznej, czyli czeladników podejmujących sformalizowaną ścieżkę awansu zawodowego i dążących do wynikającej z tego niezależności.
Pod tym względem statut warszawskich mosiężników nie różni się od statutów innych cechów, tym bardziej, że zgodnie z badaniami, był on wzorowany na analogicznych przywilejach rzemieślników z Pragi i Drezna. Cały dokument (poza łacińskimi formułami inicjującymi i finalizującymi) został spisany w języku polskim. Co szczególnie w aspekcie naszego cechu ciekawe, wiele zawartych w nim sformułowań okazuje się niemal kalką tych, które znalazły się w statucie cechu złotników Starej Warszawy przygotowanym w tej samej kancelarii miejskiej cztery lata wcześniej.
Władysław Meller
materiał przygotowany na podstawie opracowania dr hab. Ryszarda Mączyńskiego, profesora Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Ilustracje statutu także pochodzą ze wskazanego powyżej opracowania.
Link do opracowania bazowego: https://rzemioslo.waw.pl/wp-content/uploads/2024/01/STATUT-CECHU-MOSIEZN.pdf?fbclid=IwAR1mvZsrplcgZLNvBEI1yzlhaEkWw-cfaSmU51CzAqRIM9UTKuJaVPJ-LsE