Przedstawiany w niniejszym opracowaniu Profesor Zdzisław Mrugalski był członkiem Zespołu Budowy Zegara przy Cechu Złotników, Zegarmistrzów, Optyków, Grawerów i Brązowników miasta stołecznego Warszawy.
Co oczywiste, jego nazwisko figuruje na tablicy upamiętniającej członków Zespołu Budowy Zegara znajdującej się w pomieszczeniu wieży Zamku Królewskiego, gdzie swoje miejsce ma mechanizm zegara.
Zdzisław Mrugalski znalazł się także na pamiątkowym zdjęciu, które zostało wykonane w cechowym Muzeum Rzemiosł Artystycznych i Precyzyjnych, w którym od pierwszych dni lipca 1974 roku, był prezentowany mechanizm zegara. Dnia 6. lipca mechanizm został uroczyście przetransportowany na Plac Zamkowy i tego samego dnia powędrował na Wieżę Zygmuntowską Zamku Królewskiego w Warszawie.
Zdzisław Mrugalski urodził się w dniu 22. kwietnia 1930 roku w Brzóstowni k. Książa Wielkopolskiego. Jego ojciec Czesław był kolejarzem, matka Maria z domu Łyskawińska zajmowała się wychowaniem trojga dzieci.
Zdzisław Mrugalski był zegarmistrzem, nauczycielem akademickim, profesorem nauk technicznych w zakresie mechaniki precyzyjnej.
Do szkoły powszechnej zaczął uczęszczać w roku 1937 w Ostrowie Wielkopolskim i tam też, w roku 1943, w okresie okupacji hitlerowskiej rozpoczął pracę i naukę zawodu w dużym zakładzie zegarmistrzowskim. Uczył się pod okiem polskiego mistrza Jana Kryszkiewicza, do którego zakład ten należał przed wojną. Po powrocie z przesiedlenia w Czechach kontynuował naukę w tym samym zakładzie prowadzonym ponownie przez mistrza Kryszkiewicza.
Inżynierskie predyspozycje ujawnił już jako czeladnik zegarmistrzowski, otrzymując nagrodę w konkursie Izby Rzemieślniczej w Poznaniu. O karierze naukowej w zawodzie, który stał się jego życiową fascynacją zadecydował zaś przypadek. Na notatkę o powstaniu Państwowego Liceum Zegarmistrzowskiego działającego w Warszawie na Grochowie, natknął się w drugim tomie „Zegarmistrzostwa” – autorstwa brata Wawrzyńca Podwapińskiego. O istnieniu tegoż wydawnictwa dowiedział się z jednego z popularnych wówczas, drukowanych kalendarzy.
W Liceum Zegarmistrzowskim w latach 1949-1951 kontynuował naukę ogólną i zawodową i to w tym miejscu poznał jako wykładowcę techniki i budowy zegarów, ówczesnego magistra inżyniera Władysława Trylińskiego. Profesor Tryliński pracował na uczelni wyższej i w późniejszych latach – w czasie nauki i pracy Zdzisława Mrugalskiego na Politechnice Warszawskiej był on jego nauczycielem, mentorem i kolegą.
Liceum Zegarmistrzowskie skończył z wyróżnieniem, po czym zgodnie z nakazem pracy – od 1 lipca, jako technik-laborant w Laboratorium Wytrzymałościowym zaczął pracować w Instytucie Mechaniki Precyzyjnej (IMP) przy ul. Duchnickiej w Warszawie. Znowu trochę przypadkowo ‑ nakłoniony przez licealnego nauczyciela wychowania fizycznego, któremu podjął się naprawić zegarek, złożył dokumenty do szkoły inżynierskiej Rotwanda i Wawelberga. Szkoła ta, w tym samym 1951 roku została wchłonięta przez Politechnikę Warszawską. W ten sposób Zdzisław Mrugalski kontynuował naukę, a potem pracę zawodową i realizację swojego powołania w murach Politechniki. Dzięki licealnemu świadectwu z wyróżnieniem bez egzaminu rozpoczął studia wyższe na Wydziale Mechaniczno-Konstrukcyjnym, a od roku 1953 kontynuował je na nowopowstałym Oddziale Mechaniki Precyzyjnej przy Wydziale Mechanicznym-Technologicznym.
W trakcie jednych z obowiązkowych praktyk studenckich, które odbywał w Łódzkiej Fabryce Zegarów wspólnie z kolegą przedstawił rozwiązanie racjonalizatorskie znacząco usprawniające proces montażu sprężyny włosowej balansu przy produkcji budzików.
Jeszcze w trakcie studiów, w roku 1954, rozpoczął pracę w Politechnice Warszawskiej, którą kontynuował przez ponad pięćdziesiąt lat. Jego działalność na wyższej uczelni była bardzo intensywna w każdym z możliwych pól aktywności. Zdzisław Mrugalski był specjalistą w zakresie budowy i eksploatacji maszyn, mechaniki precyzyjnej, mechatroniki, a w szczególności był konstruktorem urządzeń precyzyjnych, w tym urządzeń do pomiaru czasu. Zajmował się także mikronapędami elektrycznymi. W tych dziedzinach prowadził prace badawczo-konstrukcyjne, był autorem wielu prac naukowych, artykułów, opinii i ekspertyz, współautorem opracowań patentowych.
W zakresie współpracy z przemysłem trzeba wspomnieć o kilkudziesięciu wdrożonych pracach badawczych i opracowaniach konstrukcyjnych. Jako doskonały przykład takich działań można przedstawić choćby przedstawienie nowego rodzaju przekładni ślimakowej z wykorzystującej tworzywa sztuczne i umożliwiającej masową produkcję telefonicznej tarczy numerowej.
W ramach obowiązków organizacyjnych zakładu pracy, który był ośrodkiem naukowym, dydaktycznym i wychowawczym, Zdzisław Mrugalski kilkukrotnie był prodziekanem, a potem dwukrotnie, także w okresie stanu wojennego Dziekanem Wydziału Mechaniki Precyzyjnej (później Mechatroniki) Politechniki Warszawskiej. Był dyrektorem Instytutu Konstrukcji Przyrządów Precyzyjnych i Optycznych, oraz kierownikiem Zakładu Konstrukcji Urządzeń Precyzyjnych. We wszystkie zajęcia wynikające z powierzonych mu funkcji był bardzo zaangażowany.
W swojej pracy dydaktycznej Zdzisław Mrugalski był promotorem ponad stu prac inżynierskich i magisterskich, pięciu prac doktorskich, oraz recenzentem w siedmiu przewodach doktorskich.
Profesor Zdzisław Mrugalski był przyjacielem, wsparciem naukowym i recenzentem autorów monumentalnego, dwunastotomowego działa pod ogólnym tytułem: „Zegarmistrzostwo” – braci Wawrzyńca Podwapińskiego i Bernarda Bartnika z Niepokalanowa.
Jego zaangażowanie i praca znaczone były także kolejno zdobywanymi stopniami naukowymi: magistra inżyniera w roku 1956, doktora nauk technicznych w roku 1964, doktora habilitowanego w roku 1974 i profesora w roku 1991. Pierwszego kwietnia 1997 roku został mianowany na stanowisko profesora zwyczajnego.
W związku z wnioskiem o nadanie tytułu naukowego profesora, jeden z recenzentów – prof. dr hab. inż. A. Budzyński w swojej recenzji zawarł słowa, które na pewno warto zacytować: „Należy dodać, że pisanie opinii o człowieku, którego śmiało można uznać Naczelnym Zegarmistrzem Rzeczpospolitej, sprawia wyjątkową satysfakcję.”
Zdzisław Mrugalski jest autorem i współautorem książek i podręczników akademickich i pomocy dydaktycznych w swojej specjalności. Książki te były niezbędnymi podręcznikami do prowadzenia zajęć, ale ich tworzenie było także potrzebą serca. Ta potrzeba objawiła się wieloma publikacjami książkowymi, które pojawiły się już po zakończeniu aktywnej pracy w Politechnice Warszawskiej.
W roku 2008 pojawiła się popularno-naukowa książka „Czas i urządzenia do jego pomiaru”. Historia zegarmistrzostwa została przez niego opisana w dwóch pozycjach: „Historia Zegarmistrzostwa” i „Przemysł zegarowy w Polsce”.
Nie tylko w trakcie zbierania materiałów do napisania powyższych pozycji zetknął się z wieloma rozwiązaniami technicznymi dla zegarów elektrycznych i elektronicznych, o których powiedział: „jeśli teraz nie zostaną zebrane i opisane pójdą w zupełne zapomnienie, a są niezwykle ciekawe”. W ten sposób powstała książka: „Zegary elektryczne i elektroniczne”.
Z potrzeby serca i wieloletniej atencji do Adama Kochańskiego, którego zegarmistrzowskich dokonań był odkrywcą i które były przez niego z upodobaniem rozpowszechniane powstała książka: „Królewski Zegarmistrz. Adam, Adamandy Kochański”.
Profesor Mrugalski był także autorem książek o historii Wydziału Mechaniki Precyzyjnej i Zakładu Budowy Drobnych Mechanizmów na tymże wydziale, oraz monografii o twórcy Wydziału Mechaniki Precyzyjnej – profesorze Henryku Trebercie.
Wyjątkowe były także działania w ramach Polskiego Towarzystwa Historii Techniki, gdzie profesor Zdzisław Mrugalski pełnił funkcję wiceprezesa, oraz redaktora naczelnego wydawanych przez Towarzystwo roczników.
Ówczesny doc. dr inż. Zdzisław Mrugalski przyjął zaproszenie Cechu Złotników, Zegarmistrzów, Optyków Grawerów i Brązowników miasta stołecznego Warszawy, który podjął się budowy zegara dla odbudowywanego Zamku Królewskiego w Warszawie. Jako opiekun naukowy projektu wstąpił do tworzonego przez Cech Zespołu Budowy Zegara, a dzięki wielkiemu zaangażowaniu stał się bardzo istotnym jego członkiem. Okres od marca 1972 roku, kiedy powołany został Zespół Budowy Zegara, do 19. lipca 1974 roku – to czas wytężonej pracy twórczej.
Po uruchomieniu zegara Zdzisław Mrugalski w zespole z Eugeniuszem Wójcikiem i Władysławem Zaleskim do końca wieku, społecznie zajmował się jego konserwacją. Profesor Zdzisław Mrugalski największym jego dokumentalistą i propagatorem wiedzy o zegarze Zamku Królewskiego w Warszawie.
Jest autorem wielu publikacji i wywiadów dotyczących zegara zamkowego, łącznie z wydaną w roku 2014 jego książką o jego historii i stworzeniu nowego urządzenia. W różnych środowiskach, przez wiele lat wygłaszał prelekcje dotyczące historii zegara na Zamku Królewskim w Warszawie i jego odbudowy.
O zegarze Zdzisław Mrugalski pisał między innymi: „Zegar na wieży zamkowej był pierwszym całkowicie ukończonym i działającym urządzeniem w odbudowywanym Zamku Królewskim. Jednak dla nas – konstruktorów i wykonawców zegara – jest on czymś więcej niż tylko „działającym urządzeniem”. Mamy bowiem wrażenie, że z chwilą uruchomienia budowanego przez nas zegara, po 35 latach przerwy do Zamku wróciło życie…”
W trakcie odbudowy Zamku Królewskiego dochodziło do częstego odłączania prądu niezbędnego do podciągnięcia obciążników zegara, a w konsekwencji braku jego nakręcania i zatrzymania. Jako, że profesor Mrugalski mieszkał z okolicy Zamku Królewskiego, to czy to w nocy, czy nad ranem z placu budowy wykonywany był do niego telefon. Podnoszącą słuchawkę telefonu panią Krystynę Mrugalską informowano: „Pani, pani powie mężowi, że zegar się zatrzymał” . Jak przekazywała pani Krystyna Mrugalska, „mąż spokojnie, bez słowa ubierał się, brał teczkę z narzędziami i wędrował na Zamek”.
Profesor Mrugalski miał różnorakie zainteresowania, osiągając w nich wysoki poziom wiedzy, wrażliwości, czy umiejętności. Tak było z filatelistyką, fotografią, muzyką, turystyką, czy historią. W żadnym ze swoich zainteresowań nie zadowalał się bylejakością.
Jednak zegary i zegarki, zegarmistrzostwo i techniki pomiaru czasu były ponad wszystko, były miłością jego życia.
W roku 2003 wspólnie ze swoim dyplomantem (Władysław Meller) współtworzył Klub Miłośników Zegarów i Zegarków. Zgodnie współdziałania założycieli doprowadziły do zebrania i publikacji na stronie internetowej Klubu dużego zakresu wiedzy branżowej, a poprzez forum dyskusyjne do szybkiego wzrostu znaczenia Klubu.
W roku 2009 dzięki aktywności współzałożycieli i grona klubowiczów zawiązało się formalne Stowarzyszenie Klub Miłośników Zegarów i Zegarków, które jest – największą i niekomercyjną organizację w Polsce, skupiającą miłośników zegarów i zegarków. Klub był i jest platformą bazową, na której powstało wiele nowo kreowanych grup zainteresowań o tematyce zegarowej.
W dniu 7. grudnia 2014 roku Profesor Zdzisław Mrugalski został honorowym członkiem Cechu Złotników, Zegarmistrzów, Optyków Grawerów i Brązowników miasta stołecznego Warszawy.
Wśród otrzymanych przez profesora Zdzisława Mrugalskiego odznaczeń znalazły się: Złoty Krzyż Zasługi i Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, a na uwagę zasługuje też różnorodność kolejnych odznaczeń związanych z: Zamkiem Królewskim, Politechniką Warszawską i rzemiosłem.
Zdzisław Mrugalski zmarł w Warszawie 22 października 2017 roku. Msza żałobna została odprawiona w kościele pod wezwaniem Świętego Marcina na Starym Mieście w Warszawie, na której homilię wygłosił ksiądz Adam Boniecki.
Dla docenienia osoby zmarłego – wielkiego zegarmistrza i honorowego Prezesa Klubu Miłośników Zegarów i Zegarków ogłoszona została „żałoba zegarów” – w dniu 27 października 2017 roku o godzinie 11.15, czyli tej, o której, w1939 roku zatrzymał się zegar na zbombardowanym przez hitlerowców Zamku Królewskim Warszawie, zatrzymanych zostało wiele zegarów wieżowych w całej Polsce, w tym między innymi zegar na Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie.
Władysław Meller
Uwagi:
Lista książek Profesora Zdzisław Mrugalskiego można znaleźć na stronie Wikipedii: https://pl.wikipedia.org/wiki/Zdzis%C5%82aw_Mrugalski
Relacja z premiery książki o Zegarze Zamkowym: https://odczasudoczasu.pl/2015/02/historia-zegara-na-wiezy-zamku-krolewskiego-w-warszawie-wieczor-autorski-profesora-zdzislawa-mrugalskiego/