jubileusz – Strona 5 – Cech Złotników, Zegarmistrzów, Optyków, Grawerów i Brązowników

11 lutego 202311 lutego 2023

Zegary Zamku Królewskiego w Warszawie. Część I

Podejmując temat zegarów Zamku Królewskiego w Warszawie, jako jednemu z członków Cechu Złotników, Zegarmistrzów, Optyków, Grawerów i Brązowników miasta stołecznego Warszawy, w pierwszej kolejności przychodzi na myśl zegar na Wieży Zygmuntowskiej, który jest dziełem zespołu Budowy Zegara właśnie naszego Cechu i rozpoczął swoją służbę 19. lipca 1974 roku.

Szczególnie teraz, w okresie obchodów 50. rocznicy budowy zegara na Wieży Zygmuntowskiej pojawia się o nim i o jego twórcach sporo informacji.

Jednak zegary Zamku Królewskiego w Warszawie, to także zegary znajdujące się w salach zamkowych – tak te dekorujące ich wnętrza, jak i prezentowane w gablotach w ramach zbiorów zamkowych.

To właśnie zegary będące wyposażeniem sal zamkowych i zgromadzone w gablotach jako zbiór eksponatów Zamku Królewskiego, są przedmiotem tego opracowania, którego niniejszą – pierwszą część (i mamy nadzieję nie ostatnią), przedstawiamy poniżej.

Dzięki współpracy naszego Cechu z Zamkiem Królewskim mieliśmy możliwość umówić specjalne odwiedziny i zwiedzanie Zamku Królewskiego pod kątem zgromadzonych w nim zegarów.
To wyjątkowe zwiedzanie przygotował i prowadził opiekun zegarowych zbiorów w Zamku Królewskim – kustosz Konrad Nawrocki.

Pałac pod Blachą i kolekcja zegarów z nabytków Fundacji Teresy Sahakian 2007–2017

Umówiliśmy się w Pałacu pod Blachą by z tego miejsca rozpocząć zwiedzanie zegarów zamku Królewskiego. Miejsce spotkania wywołało u nas mieszane uczucia, bo wiadomo, że w tym budynku – obecnie powiązanego z Zamkiem Królewskim prezentowane są zbiory kobierców przekazanych przez Fundację Teresy Sahakian, a my przecież chcieliśmy oglądać zegary!

Pałac pod Blachą. Słynna kolekcja kobierców wschodnich

Szefuje Konrad – my się podporządkowujemy. Bez dyskusji!
Spotykamy się o wyznaczonej porze w hallu Pałacu pod Blachą. Kilka słów kustosza skąd wzięła się ta część Zamku Królewskiego, jakie były dzieje jego wyposażenia i kto pałacem i jego wyposażeniem zawiadywał. Także to, że pałac został wypalony po Powstaniu Warszawskim, a zachowała się jedynie (i aż) jego bryła.

W czasach swojej świetności był on rezydencją jednego z najznamienitszych mężów stanu – księcia Józefa Poniatowskiego. Pierwszy w Warszawie budynek kryty miedzianym dachem szybko zyskał wtedy renomę jednego z najsłynniejszych salonów towarzyskich stolicy, miejsca wystawnych przyjęć i hucznych zabaw, scenerii dworskich romansów i obyczajowych skandali. Kwitło tu także życie artystyczne – odbywały się spektakle teatralne i rozbrzmiewała muzyka.
Dziś spotykamy się tutaj, by rozpocząć cechową, zegarową wycieczką.

Nasz przewodnik przeprasza, że ruszymy przez „plac budowy” (przygotowywana jest bardzo duża, okolicznościowa ekspozycja poświęcona 160. rocznicy wybuchu Powstania Styczniowego), a my niezrażeni, podążamy za nim przez kolejne zmieniane pomieszczenia, docierając chyba do końcowej sali w lewym skrzydle Pałacu pod Blachą. Dawniej to skrzydło sięgało jeszcze dalej, lecz część zabudowań, w tym ulubione przez Księcia miejsce – Sala Bilardowa jeszcze przed polową XIX wiekiem zostały rozebrane. Musiały one ustąpić miejsca Wiaduktowi Pancera.

W tej najdalej od wejścia położonej sali prezentowane są zegary w kolekcji liczącej 17 eksponatów, które są nabytkami Fundacji Teresy Sahakian zrealizowanymi w latach 2007–2017.

**Pałac pod Blachą i kolekcja zegarów z nabytków Fundacji Teresy Sahakian 2007–2017**

Najstarszym w tym zbiorze jest wrocławski, dwustronny zegar wieżyczkowy autorstwa Johanna Wüttkeia z 3. ćwierci XVII wieku. Łączy on w sobie wysoki poziom kunsztu zegarmistrzowskiego i mistrzowsko wykonane dekoracje. Znane są tylko trzy czasomierze tego mistrza i są ona dosłownie „rozrzucone po świecie”. Dzieła tego mistrza znajdziemy w Nowym Jorku, w Australii i u nas – w Pałacu pod Blachą.

Mamy okazję podziwiać to arcydzieło bardzo dokładnie, a Konrad zwraca nam uwagę na konkretne szczegóły jego wykonania.
Szkoda, że nie widzimy jego mechanizmu.

Najliczniejsza grupa zegarów w kolekcji, to sygnowane osiemnastowieczne „kaflaki” z Gdańska, Torunia, Poznania, Krakowa, Lublina, Warszawy oraz Lwowa. Ich nazwa wywodzi się oczywiście z podobieństwa formy do elementu pieca kaflowego. Dla wszystkich prezentowanych w gablocie jest ona wspólna, ale poszczególne z nich różnią się choćby szczegółami zdobniczymi, czy rozwiązaniami konstrukcyjnymi.

Eksponaty ułożone są w taki sposób, by można było podziwiać kunszt rzemieślników przy wytworzeniu tak ich obudów, jak i mechanizmów. Konrad w samych zachwytach przedstawia finezję wykonania zegarowych koków – elementów chroniących „serce” zegara – balans.

Konrad zwraca uwagę na jeden z najstarszych zegarów – efektowny wyrób Georga Moscau z Gdańska (ok. 1720/1740), o czterech współpracujących ze sobą mechanizmach. Nadrzędnym dla wszystkich innych jest mechanizm chodu – odpowiedzialny za pomiar i w wskazywanie aktualnego czasu, oraz wyzwalanie pracy trzech pozostałych. Tymi pozostałymi są: mechanizm bicia godzin, mechanizm bicia kwadransów i mechanizm budzika (który to w antykwarycznej wersji nosi nazwę EKSCYTARZA!).
Ten zegar jest prezentowany w taki sposób, że można podziwiać jego bogato zdobione elementy dolnej płyty.
Czy ten zegar ma repetier – możliwość wyzwalania, dźwiękowej sygnalizacji czasu?
Jeśli tak, to wycieczkę trzeba odbyć jeszcze raz, a opis jest do poprawki (zapytam Konrada :-)).

W gablocie jest też wyeksponowany mechanizm zegara Abrahama Kressinga z Gdańska pochodzący prawdopodobnie z okresu pomiędzy 1763 i 1775 rokiem. Jest to jeden z pierwszych rodzimych wyrobów, w którym zastosowano nowy wówczas wychwyt cylindrowy, w miejsce typowego dla innych obiektów z tamtego czasu – wychwytu szpindlowego.

Znajdujące się w zbiorze dwa sygnowane zegary karetowe są przykładem wysokiej klasy rzemiosła wrocławskiego (ok. 1750) i krakowskiego (druga połowa XVIII wieku). Zegary karetowe z wyglądu przypominają powiększone zegarki kieszonkowe. Dzięki temu są łatwe do przenoszenia i mają możliwość powieszenia ich wewnątrz konnego pojazdu.
Dla tych wyrobów obok samych mechanizmów i obudów, znaczącym elementem są także ich oryginalne, dekoracyjne futerały.

O wartości każdych muzealnych kolekcji decyduje liczba eksponatów, jakość wykonania i stan zachowana, oraz reprezentatywność dla naszego obszaru kulturowego. Tak zebrane eksponaty pozwalają na śledzenie trendów wzorniczych i przemian technologicznych. W tym przypadku aspekty te dotyczą zegarmistrzostwa.
Kolekcja zegarów z Fundacji Teresy Sahakian doskonale wypełnia warunki decydujące o jej niezwykle wysokiej wartości.

Pałac pod Blachą. Apartamenty Księcia Józefa Poniatowskiego

Ponownie przez remontowane pomieszczenia wracamy do westybulu (hallu) Pałacu pod Blachą, a następnie przepięknymi schodami kierujemy się na jego pierwsze piętro.

Pałac pod Blachą. Westybul - schody na piętro — Pałac pod Blachą. Westybul – schody na piętro

Tutaj mieszczą się apartamenty Księcia Józefa Poniatowskiego, którym to pomieszczeniom przywrócono oryginalny układ architektoniczny, a dzięki nagromadzeniu wielu cennych historycznych artefaktów i dzieł sztuki udało się odtworzyć niezwykłą atmosferę i świetność książęcej rezydencji.

W westybulu górnym upływ czasu wskazuje i sygnalizuje klasycystyczny zegar z Amorem i Psyche z około 1815. roku. Jego obudowa została wykonana przez paryskiego brązownika Pierre- Ledure’a według modelu Claude`a Michallona. Posiada on klasyczny dla paryskich wyrobów mechanizm (z biciem zapadowym godzin i półgodzin) Claude’a Hémona (zegarmistrza aktywnego w latach: 1812-1820).
Zegar ten został przywrócony do życia przez zegarmistrza z naszego Cechu – Katarzynę Wierzbicką.

W tym miejscu trzeba przekazać to, co akcentował Konrad Nawrocki czasie naszego zwiedzania: „w czasach powstania tego zegara, zgodnie z regulacjami prawnymi we Francji, gotowymi zegarami dysponował „marszrand” – osoba, która przyjmowała zamówienia i oferowała gotowe zegary wykonane z zamawianych: u brązownika obudów i u zegarmistrza mechanizmów. Zegara jako całości nie firmował ani brązownik, ani zegarmistrz!”

Dwa kolejne zegary znajdują się w tak zwanym Pokoju Adiutanta.
Są to:
Zegar podłogowy z około 1800. roku, występujący ze spotykaną często na terenie dawnej Rzeczypospolitej sygnaturą: William Smith London.
Jest to o tyle zagadkowe oznaczenie, że odnosi się ono do angielskiego warsztatu, którego działalność… nie została do tej pory archiwalnie udokumentowana.

W tym eksponacie uwagę zwraca nietypowy dla tego typu zegarów pierścień godzin z cyframi arabskimi. Mechanizm pracuje w oryginalnej mahoniowej szafie typu „pagoda top”, rozpowszechnionej za panowania króla Jerzego III.
Zegar ten, zanim trafił na stałą ekspozycje w Pałacu, wydatnie „pomógł” w odtworzeniu wnętrza jadalni w Muzeum Sopotu.
Przywrócony do życia przez zegarmistrza poznańskiego – Jacka Nowickiego, teraz bez problemów odmierza upływ czasu, wybija aktualne godziny i półgodziny.

Kolejnym obecnym w Pokoju Adiutanta czasomierzem, jest delikatny wiedeński (lub szwajcarski) zegar dr Karoliny Lanckorońskiej z początku XIX wieku. Zgodnie z przekazem darczyńcy, był on towarzyszem w jej codziennej pracy.
Przy tej okazji należy zaznaczyć, że jak wskazał Konrad: „z darami dr Karoliny Lanckorońskiej na Zamek i na Wawel trafiły liczne dzieła sztuki, w tym między innymi dwa obrazy Rembrandta.”

Z Pokoju Adiutanta już tylko krok do najważniejszego z pomieszczeń Pałacu – Pokoju Towarzyskiego, zwanego też salonem. Odtworzony został on na podstawie opisów z 1803 – ze ścianami w kolorze „jabłka niedojrzałego”, kominkiem, galerią obrazów i fortepianem. Przypomina on o życiu towarzyskim mieszkańców Pałacu pod Blachą w pocz. XIX wieku. Tyle, że nie ma w nim zegarów, więc my… szybko idziemy dalej.

Z apartamentów Księcia Józefa Poniatowskiego, przejściem służbowym kierujemy się do budynku Zamku Królewskiego.
Informacje o znajdujących się tam i w wielu zamkowych komnatach zegarach, przekażemy w kolejnej części tej serii opracowań.

Autor opracowania - Władysław Meller i kustosz Konrad Nawrocki — Autor opracowania – Władysław Meller i kustosz Konrad Nawrocki

Władysław Meller
części merytoryczne powstały przy współudziale Konrada Nawrockiego

Już po przygotowaniu tej części tekstu dowiedzieliśmy się, że kolekcja zegarów z Fundacji Teresy Sahakian na dłuższy czas znika z prezentacji w Zamku. Pomieszczenie w którym się znajdowały i które odwiedziliśmy będzie także zajęte przez wystawę ”Powstanie Styczniowe”.
Mieliśmy szczęście!!!

Literatura:

Zamek Królewski w Warszawie. Pałac pod Blachą. https://www.zamek-krolewski.pl/palac-pod-blacha (dostęp 2023.01.22)
Zamek Królewski Warszawie. Nie tylko Orient. Nabytki Fundacji Teresy Sahakian 2007–2017 https://www.zamek-krolewski.pl/strona/wizyta-archiwum-wystaw-czasowych/897-nie-tylko-orient-nabytki-fundacji-teresy-sahakian-2007 (dostęp 2023.01.22)

18 stycznia 202325 sierpnia 2024

Poszukujemy informacji i ciekawostek o osobach z Zespołu Budowy Zegara na Zamku Królewskim w Warszawie

Staramy się przedstawić jak najwięcej informacji o każdym z członków Zespołu Budowy Zegara spośród wymienionych na tablicy pamiątkowej w pomieszczeniu mechanizmu zegara, a także innych osób o których wiemy, że z budową zegara byli związani.
W niniejszym materiale, o każdej wskazanej poniżej osobie chcemy publikować, zebrane od Państwa, ciekawe informacje ich dotyczące. Powinny obejmować one cały zakres ich aktywności zawodowej, a nie tylko temat budowy zegara.

Będziemy także starali się przedstawić jak najdokładniejsze życiorysy każdej takich osób.
Takie zestawienie życiorysów, do sporządzenia których potrzebujemy szerokiej pomocy przedstawimy w oddzielnym opracowaniu.

	1. Zbigniew Cegielski

Kolega Zbigniew Cegielski był jedynym, żyjącym członkiem Zespołu Budowy Zegara na Zamku Królewskim w Warszawie w chwili publikacji jego życiorysu. Jego życiorys jest już opublikowany – ŻYCIORYS ZBIGNIEWA CEGIELSKIEGO.
Niestety brakuje zdjęć z okresu budowy zegara – w tym przypadku z wykonywania wskazówek, czy też napisów na plakietach pamiątkowych, które otrzymali wszyscy członkowie Zespołu Budowy Zegara.
Poszukujemy takich zdjęć, oraz ciekawostek dotyczących jego osoby.
Zdjęcie Zbyszka Cegielskiego wykonano w 2022 roku.

	2. Stanisław Gałązka

O koledze Stanisławie Gałązka – zegarmistrzu niestety nie mamy praktycznie żadnych informacji. Co ciekawe posiadamy sporo zdjęć naszego kolegi z okresu budowy zegara.
Biogram publikujemy na naszej stronie: Stanisław Gałązka – współbudowniczy zegara…
Pomimo kończących się obchodów jubileuszu poszukujemy informacji oraz dodatkowych zdjęć dotyczących jego osoby.
Zdjęcie profilowe wykonano w dniu 6. lipca 1974 roku gdy mechanizm zegara wędrował z Muzeum Cechowego na Zamek Królewski

	3. Marek Górski

Na okoliczność śmierci kolegi, zegarmistrza – Marka Górskiego w roku 2022 przygotowany został jego niepełny biogram, a dziś dysponujemy już wersję finalną ŻYCIORYSU MARKA GÓRSKIEGO.
Zdjęcie pochodzi prawdopodobnie z roku 2015.

	4. Wacław Makowski

Kolega Wacław Makowski był cyzelerem. Urodził się 22.09.1905 roku w Warszawie i tam też zmarł 24.01. 1985 roku.
Jego życiorys na bazie książki „Mistrzowie rękodzieła” zamieściliśmy na naszej stronie:
Wacław Makowski – życiorys.
Zdjęcie w tabeli pochodzi z pamiątkowej fotografii wykonanej przy mechanizmie zegara w Muzeum Cechowym na początku lipca 1974 roku.

„W 1974 roku marcowa "Trybuna Ludu" donosiła: "Obecnie mistrzowie – grawerzy pracują w swoich warsztatach nad rekonstrukcją poszczególnych części i wystroju tarcz. Wacław Makowski wykonuje cztery słońca, Józef Panasiuk promienie słońca, Konrad Smoderek – cyfry, Zbigniew Cegielski – końcówki wskazówek. Wytłoczone w blasze miedzianej elementy sukcesywnie przekazywane są do złocenia w Instytucie Mechaniki Precyzyjnej". I tam właśnie wskazówki zostały sfotografowane jeszcze przed montażem”

	5. Wacław Mandryk

Kolega Wacław Mandryk był zegarmistrzem. Nie mamy zbyt wielu informacji o naszym koledze.
Biogram publikujemy na naszej stronie: Wacław Mandryk – współbudowniczy zegara…
Pomimo kończących się obchodów jubileuszu poszukujemy informacji oraz dodatkowych zdjęć dotyczących jego osoby.
Zdjęcie pochodzi z pamiątkowej fotografii wykonanej przy mechanizmie zegara w Muzeum Cechowym na początku lipca 1974 roku.

	6. Zdzisław Mrugalski

Profesor Zdzisław Mrugalski poza zaangażowaniem przy budowie zegara był też jego największym propagatorem. Jego życiorys jest już opublikowany – ŻYCIORYS ZDZISŁAWA MRUGALSKIEGO.
Zdjęcie pochodzi z roku 2016.

	7. Józef Panasiuk

Kolega Józef Panasiuk był grawerem. Poza datą i miejscem urodzin – 15.09.1907 roku w Droblinie i śmierci – 22.04.1992 roku w Warszawie nie mamy o nim żadnych informacji.
– bardzo prosimy o takowe.
Zdjęcie pochodzi z pamiątkowej fotografii wykonanej w Cechu w roku 1947. Pochodzi ono ze zbiorów rodziny Mieczników.
Biogram kolegi Panasiuka pojawił się w książce: „Mistrzowie rękodzieła” i dzięki temu możemy powielić go na naszej stronie.
Biogram ten publikujemy na naszej stronie: Józef Panasiuk – współbudowniczy zegara…
Pomimo kończących się obchodów jubileuszu poszukujemy informacji oraz dodatkowych zdjęć dotyczących jego osoby.

	8. Juliusz Pazderski

O koledze Juliuszu Pazderskim – zegarmistrzu niestety nie mamy zbyt wielu informacji.
– bardzo prosimy o takowe.
Zdjęcie wykonano w dniu 6. lipca 1974 roku gdy mechanizm zegara wędrował z Muzeum Cechowego na Zamek Królewski.
Mimo problemów udało się nam opublikować ŻYCIORYS JULIUSZA PAZDERSKIEGO

	9. Edward Pielak

O koledze Edwardzie Pielaku – zegarmistrzu niestety nie mamy wielu informacji.
Biogram publikujemy na naszej stronie: Edward Pielak – współbudowniczy zegara…
Pomimo kończących się obchodów jubileuszu poszukujemy informacji oraz dodatkowych zdjęć dotyczących jego osoby.
Zdjęcie wykonano w dniu 6. lipca 1974 roku gdy mechanizm zegara wędrował z Muzeum Cechowego na Zamek Królewski.

Informacja pozyskana od koleżanki Marii Lelewskiej:
Edmund Pielak był doskonale znany wszystkim kolegom zegarmistrzom. Jak się okazuje, najlepiej znanym był nie tyle z członkostwa w Zespole Budowy Zegara na Zamku Królewskim w Warszawie, co z nawiercania osi i dorabiania czopów szczególnie do kół przekładni chodu i osi balansowych zegarków.
Co jest także godne uznania – sam wykonywał wiertła, którymi później wykonywał otwory.
Oddane do wstawienia czopów osie wracały do zleceniodawcy srebrzyste, bez śladów obróbki ogniowej – odpuszczania, a oczywiście materiał trzeba było „odpuścić” przed wierceniem. To dziwiło kolegów zegarmistrzów, a wystarczyło spytać myśliwych, jak oni to robią ze swoją bronią, że zawsze jest błyszcząca :-)
Maria Lelewska podpuszczona przez swojego mistrza - Sławomira Durskiego chciała dowiedzieć się jak należy wiercić osie?
Na jej pytanie w tej kwestii, Edmund Pielak odpowiedział jednym słowem: „tocz!”

	10. Józef Prymas

Kolega Józef Prymas był zegarmistrzem. Informacje o nim publikujemy na naszej tylko na podstawie przekazów kolegów – zegarmistrzów.
Informacje o zegarmistrzu – Józefie Prymasie

	11. Konrad Smoderek

Kolega Konrad Smoderek był grawerem. Poza datą i miejscem urodzin – 19.02.1911 roku w Warszawie i śmierci – 24.02.1990 roku w Warszawie, nie mamy o nim żadnych informacji.
– bardzo prosimy o takowe.
Zdjęcie pochodzi z pamiątkowej fotografii wykonanej przy mechanizmie zegara w Muzeum Cechowym na początku lipca 1974 roku.
Biogram kolegi Smoderka pojawił się w książce: „Mistrzowie rękodzieła” i dzięki temu powielamy go na naszej stronie.
Po puiblikacji udało się nam skontaktować się z rodziną Konrada Smoderka, co powinno uatrakcyjnić nasz biogram.
Biogram ten publikujemy na naszej stronie: Konrad Smoderek – współbudowniczy zegara…
Pomimo kończących się obchodów jubileuszu poszukujemy informacji oraz dodatkowych zdjęć dotyczących jego osoby.

	12. Mieczysław Soporek

Kolega Mieczysław Soporek był zegarmistrzem. Nie mamy żadnych innych o nim informacji.
– bardzo prosimy o takowe.
Zdjęcie kolegi wykonano w dniu 6 lipca, w trakcie wyprowadzania mechanizmu zegara z Muzeum Cechowego na Plac Zamkowy, a jego osobę rozpoznano dzięki podpisom w książce Profesora Zdzisława Mrugalskiego.
Dzięki wsparciu jednego z kolegów zegarmistrzów, będącego zawodowo sąsiadem kolegi Soporka udało się przygotować notatkę: MIECZYSŁAW, EDMUND SOPOREK

	13. Jan Stefanek

Kolega Jan Stefanek był zegarmistrzem. Zdjęcie w tabeli pochodzi z roku 2014.
Życiorys kolegi przygotowała jego córka, dzięki czemu możemy go przedstawić tutaj: ŻYCIORYS JANA STEFANKA

	14. Zbigniew Wierzbicki

Kolega Zbigniew Wierzbicki był zegarmistrzem. Jego życiorys jest w trakcie przygotowań przez żonę i córkę kolegi.
Zdjęcie pochodzi z pamiątkowej fotografii wykonanej przy mechanizmie zegara w Muzeum Cechowym na początku lipca 1974 roku.

	15. Eugeniusz Wójcik

Kolega Eugeniusz Wójcik był zegarmistrzem. Jego życiorys mamy nadzieję uda się przygotować córce kolegi.
Zdjęcie wykonano w dniu 6. lipca 1974 roku gdy mechanizm zegara wędrował z Muzeum Cechowego na Zamek Królewski.
Życiorys kolegi przygotowała jego córka, dzięki czemu możemy przedstawić tutaj: ŻYCIORYS EUGENIUSZA WÓJCIKA

	16. Władysław Zaleski

Kolega Władysław Zaleski był kierownikiem Zespołu Budowy Zegara na Zamku Królewskim w Warszawie. Jego życiorys jest już opublikowany – ŻYCIORYS WŁADYSŁAWA ZALESKIEGO.
Zdjęcie prawdopodobnie pochodzi z roku 2000.

To już wszystkie osoby wymienione na tablicy pamiątkowej umieszczonej w pomieszczeniu, gdzie znajduje się mechanizm zegara.
My będziemy się starać zamieścić także informacje o innych osobach związanych z budową zegara, o ile… starczy na to czasu i zapału.
„…ciąg dalszy nastąpi…”

28 września 202228 września 2022

Wystawa 50. rocznica budowy zegara na Zamku Królewskim w Warszawie na GOLDEXPO 2022

Wystawa: „50. rocznica budowy zegara na Zamku Królewskim w Warszawie” Cechu Złotników, Zegarmistrzów, Optyków Grawerów i Brązowników miasta stołecznego Warszawy, w na targach branżowych GOLDEXPO 2022

Warszawski Cech skupiający zegarmistrzów, złotników, grawerów i przedstawicieli innych zawodów precyzyjnych jest partnerem organizatora, obywających się na przełomie września i października, w halach EXPO XXI Warszawa, na ulicy Prądzyńskiego 12/14, branżowych targów GOLDEXPO.
Tegoroczne targi GOLDEXPO odbywają się w dniach 29.09.2022 – 1.10.2022

Na okoliczność targów, Cech, który obchodzi wyjątkowy jubileusz, jakim jest 50- lecie budowy zegara na Zamku Królewskim w Warszawie, dla odwiedzających targi gości zorganizował tę specjalną, wskazaną powyżej, okolicznościową wystawę.

Na ośmiu tablicach tematycznych została przedstawiona historia zegara na Zamku Królewskim w Warszawie, ze szczególnym uwzględnieniem czasu jego odbudowy – lat 1972 – 1974.
W marcu 1972 roku Cech powołał Zespół Budowy Zegara na Zamku Królewskim w Warszawie, a od 19. Lipca 1974 roku, kiedy to bryła Zamku Królewskiego została ukończona w stanie surowym, zegar nienagannie wskazuje sygnalizuje upływ czasu.

Klasyczny – mechaniczny mechanizm zegara, pieczołowicie odtworzone tarcze i wskazówki, oraz dzwony zegarowe, to duma naszego Cechu i jego członków.

50 lat zegara cechowego na Zamku Królewskim w Warszawie

Zegar Zamku Królewskiego, pojawił się wraz z budową Wieży Zygmuntowskiej w roku 1622 i przez kolejne wieki dzielił losy Zamku, Warszawy i Polski.
O ile sam Zamek Królewski zawsze był symbolem polskości i władzy, to jego zegar był swego rodzaju symbolem uporządkowanego systemu społecznego.

We wrześniu 1939 roku, na skutek pożaru wywołanego działaniami wojennymi zegar został uszkodzony, a jego wskazówki zatrzymały się na godzinie 11.15.
Godzina 11.15 jest znana jako: „Godzina Zamkowa”.

Brak zniszczonego w wyniku działań wojennych i wysadzonego przez hitlerowców we wrześniu 1945 roku Zamku Królewskiego był zadrą w sercach wszystkich Warszawiaków. Na jego miejscu przez kolejne lata po wojnie pozostawały tylko ruiny, czy w późniejszym czasie zarysy fundamentów.

Niestety postrzeganie Zamku Królewskiego przez władze państwowe wraz ze zmianą systemu politycznego po II wojnie światowej nie było dla niego przychylne. Mimo podjętej w 1949 roku Ustawy Sejmowej o odbudowie Zamku Królewskiego w Warszawie, poza pracami architektów, nie podjęto realnych działań na rzecz jego restytucji.
Zmieniło się to w roku 1971, kiedy to na fali zdobywania zaufania społeczeństwa ówczesna władza podjęła decyzję o odbudowie Zamku Królewskiego z funduszy społecznych.

Waz z powołaniem Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie i co oczywiste potrzebą obecności na Zamku zegara, Cech Złotników, Zegarmistrzów, Optyków, Grawerów i Brązowników miasta stołecznego Warszawy przystąpił do jego zaprojektowania i budowy.
Zaprojektowania i budowy – bo z przedwojennego mechanizmu zegara nie został żaden ślad.

Tworzony od 1972 roku przez cechowy Zespół Budowy Zegara i uruchomiony 19. lipca 1974 roku zegar na Zamku Królewskim w Warszawie był pierwszym w pełni sprawnym i do dziś jest nienagannie działającym urządzeniem i eksponatem „Zamku Królewskiego w Warszawie – Muzeum, Rezydencji Królów i Rzeczypospolitej”.
Eksponatem prezentowanym i rozgłaszającym swoją obecność biciem upływu każdego kwadransa, przez 365 dni w roku i przez wszystkie lata od chwili powstania Zamku Królewskiego w Warszawie w stanie surowym.

Wydaje się, że mimo takiej prezentacji i takiej roli, zegar Zamku Królewskiego jest trochę niedoceniany.
Obchody jubileuszu budowy zegara na Zamku Królewskim zainicjowane przez Cech Złotników, Zegarmistrzów, Optyków, Grawerów i Brązowników miasta stołecznego Warszawy i specjalna wystawa: „Jubileusz 50. rocznicy budowy zegara na Zamku Królewskim w Warszawie” mają rozpoznawalność zegara zwiększyć.

Patronat prasowy w zakresie Jubileuszu 50. rocznicy budowy zegara na Zamku Królewskim w Warszawie sprawuje Wydawnictwo Zegarki i Pasja.

Warszawa, wrzesień 2022

31 sierpnia 202225 lutego 2024

Zbigniew Cegielski – współbudowniczy zegara na Zamku Królewskim w Warszawie

Przedstawiany w niniejszym opracowaniu Zbigniew Cegielski był członkiem Zespołu Budowy Zegara przy Cechu Złotników, Zegarmistrzów, Optyków, Grawerów i Brązowników miasta stołecznego Warszawy.

Budowniczowie zegara na Zamku Królewskim w Warszawie

Co oczywiste, jego nazwisko figuruje na tablicy upamiętniającej członków Zespołu Budowy Zegara znajdującej się w pomieszczeniu wieży Zamku Królewskiego, gdzie swoje miejsce ma mechanizm zegara.

Twóc zegara - pamiątkowe zdjęcie — Twórcy zegara – pamiątkowe zdjęcie

Zbigniew Cegielski znalazł się także na pamiątkowym zdjęciu, które zostało wykonane w cechowym Muzeum Rzemiosł Artystycznych i Precyzyjnych, w którym od pierwszych dni lipca 1974 roku, był prezentowany mechanizm zegara. Dnia 6. lipca mechanizm został uroczyście przetransportowany na Plac Zamkowy i tego samego dnia powędrował na Wieżę Zygmuntowską Zamku Królewskiego w Warszawie.

Zbigniew Cegielski urodził się w dniu 28. października 1940 roku w Warszawie. Jego ojciec Edward Cegielski z zawodu był fryzjerem i prowadził swój własny zakład usługowy. Matka – Maria, z domu Janiszewska zajmowała się wychowywaniem trójki dzieci, a po śmierci męża sama prowadziła zakład fryzjerski.

Zbigniew Cegielski już od najmłodszych lat był zdecydowany zostać grawerem. Zawód ten wykonywał jego stryj – Aleksander, co wzbudziło fascynację Zbigniewa tym zajęciem i jego możliwościami. Stryj Aleksander był jednym ze współzałożycieli Spółdzielni Zegarmistrzów, Złotników i Grawerów w Warszawie.

Zbigniew Cegielski jest cały czas aktywny zawodowo, cały czas prowadzi swój zakład grawerski.

Nawet dziś, mimo wielodziesięcioletniego przebywania przy stole grawerskim, oczywiście już na emeryturze, łatwiej zastać go przy pracy, przy stole, niż przy jakimkolwiek „stoliku dyskusyjnym”.

Jeszcze w szkole podstawowej, którą Zbigniew Cegielski ukończył w 1954 roku, poznał on Jana Stefanka, z którym jego droga krzyżowała się wielokrotnie, a krzyżuje się także w ramach jubileuszowych obchodów, na łamach naszego portalu, gdyż obydwaj panowie byli członkami Zespołu Budowy Zegara na Zamku Królewskim w Warszawie.

W szkole podstawowej Zbigniew Cegielski należał do niezależnego i negatywnie nastawionego do ówczesnych władz państwowych harcerstwa. Jedną z aktywności drużyny do której należał, było namalowanie protestacyjnych haseł w języku rosyjskim i polskim na murze Wyścigów Konnych na Służewcu. Musiało to być pod koniec zimy, bo uciekając spod muru, dla uniknięcia ewentualnego wytropienia przez psy milicyjne, harcerze specjalnie biegli poprzez kałuże wody krusząc znajdujące się na nich cienkie warstwy lodu.

Kontynuację nauki ogólnej i początek edukacji w zwodzie grawera prowadził w Szkole Rzemiosł Artystycznych w Warszawie przy ulicy Sandomierskiej. Ukończył ją w roku 1957, otrzymując tytuł Technika Grawera, co w świecie rzemieślniczym odpowiada stopniu Czeladnika. Tę samą szkołę ukończył wspomniany powyżej Jan Stefanek.

Już w roku 1957 Zbigniew Cegielski podjął swoją pierwszą pracę jako grawer w Wytwórni Mas Plastycznych „Plast”, na ulicy Przemysłowej w Warszawie, gdzie wykonywał między innymi stemple do form niezbędnych dla wykonywania opakowań. W swoim dorobku zawodowym z tamtego okresu ma nawet samodzielnie stworzone logo dla jednego z producentów kosmetyków.

Od 1959 roku, Zbigniew Cegielski był zatrudniony w Warszawskiej Spółdzielni Zegarmistrzów, Złotników i Grawerów, z biurem na ulicy Śniadeckich, w zakładzie na rogu ulic: Szkolnej i Świętokrzyskiej, gdzie kierownikiem zakładu był zegarmistrz Wójcicki. W spółdzielczym zakładzie gros prac wykonywanych było na potrzeby przemysłu i administracji, ale zdarzały się także usługi dla ludności.
W takcie tej pracy, w latach: 1960 – 1962 odbył on Zasadniczą Służbę Wojskową.

Pierwszego lipca 1967 Zbigniew Cegielski otworzył swoją własną Pracownię Grawerską w lokalu przy ulicy Puławskiej 99, w Warszawie, równocześnie wstępując do Cechu Złotników, Zegarmistrzów, Optyków, Grawerów i Brązowników miasta stołecznego Warszawy.
Wykonując pracę mistrzowską i zdając egzamin przed cechową komisją, w grudniu 1969 roku uzyskał tytuł Mistrza w zawodzie Grawera.

Zbigniew Cegielski przy zakładzie na ulicy Skolimowskiej

W 1979 roku przeniósł swoją pracownię do nowej lokalizacji – na ulicę Skolimowskiej 6 w Warszawie i w tym miejscu cały czas prowadzi swoją działalność.

To już 63 lat pracy zawodowej i 55 lat prowadzenia swojej własnej firmy!

W trakcie swojej pracy, wśród braci rzemieślniczej piastował funkcję Podstarszego Cechu i Przewodniczącego Sekcji Grawerów i Brązowników, a także przewodniczył Komisji Egzaminacyjnej Mistrzowsko-Czeladniczej w zawodzie grawera.
W ciągu całej swojej aktywności cechowej był i jest jednym z najbardziej lubianych kolegów.

Zbigniew Cegielski w ramach pracy Zespole Budowy Zegara na Zamku Królewskim w Warszawie, w zakresie swojej specjalizacji, w czynie społecznym wykonał wszystkie wskazówki zegara Zamku Królewskiego, a także wskazówki i cyfry do co najmniej kilku popularnych wówczas publicznych skarbonek z tarczą zegarową, w których zbierano datki na odbudowę Zamku.

pozostałości przedwojennego zegara zamkowego — Pozostałości przedwojennego zegara zamkowego. fot. z książki Profesora Zdzisława Mrugalskiego

Jako wzorzec dla wykonywanych wskazówek posłużyła zachowana, oryginalna para wskazówek z zegara przedwojennego. Te współcześnie wskazujące czas są doskonałym odwzorowaniem oryginałów.

Czas wykonywania elementów zegara Zamku Królewskiego w Warszawie Zbigniew Cegielski wspomina jako okres niezwykłej mobilizacji członków Cechu. Częste spotkania kolegów w biurze organizacji, wynikające choćby z obywających się dwukrotnie w tygodniu zebrań zarządu Cechu, dopingowały do pracy wszystkich członków zespołu Budowy Zegara.

Ten „Zegarowy czas” był tylko odcinkiem czasu w historii zakłady grawerskiego Zbigniewa Cegielskiego, a jego funkcjonowanie nie mogło być znacząco zakłócone.
Jak znajdował na wszystko czas?
„Byliśmy młodzi, pracowaliśmy wieczorami, fascynowaliśmy się tym, co wykonujemy” – wspomina dziś bohater naszej biografii.

Tak, jak przez wszystkie lata aktywności, także dziś, jego pracownia grawerska wykonuje ordery, odznaczenia, stemple, plakiety, herby, insygnia i inne wyroby łączące różnoraką obróbkę metalu, grawerstwo i emalierstwo.

Poza prezentowanymi publicznie 365 dni w roku i 24 godziny na dobę wskazówkami Zegara Zamku Królewskiego, jego prace można znaleźć choćby w Katedrze Polowej Wojska Polskiego przy ulicy Długiej w Warszawie, w wielu urzędach administracji państwowej i lokalnej, jednostkach wojskowych, czy uczelniach wyższych.

Jego sztuka mistrzowska jest prezentowana jako eksponat w sali Muzeum Rzemiosł Artystycznych i Precyzyjnych, a w dokumentach cechowych jest opisana następująco:
„Matryca stalowa w kształcie prostopadłościanu o podstawie prostokąta polerowana. Na tarczy negatyw posągu Kolumny Zygmunta III Wazy. Na węższym pionowym boku wyryte: Kolumna Zygmunta III Wazy. Na szerszym boku przytwierdzona tabliczka mosiężna z napisem: sztuka na egzamin mistrzowski wykonał…”

Zbigniew Cegielski brał udział w licznych wystawach krajowych i zagranicznych.

medale, odznaczenia i odznaki — Medale i odznaczenia

Liczba odznak, odznaczeń i dyplomów, którymi może pochwalić się Zbigniew Cegielski jest niezwykle imponująca. Z tego powodu trzeba podzielić je ze względu na tematykę – krajową, rzemieślniczą, kulturalną, stołeczną i wojskową.

Jako pierwszym z tej grupy na pewno należy wskazać otrzymany w 1984 roku Złoty Krzyż Zasługi.

W ramach swojej rzemieślniczej aktywności Zbigniew Cegielski w 1978 roku otrzymał tytuł Mistrza Rzemiosła Artystycznego,

Złoty Krzyż Kilińskiego — Platynowy Medal im. Jana Kilińskiego

a za zasługi w całej rzemieślniczej aktywności w roku 2013 został wyróżniony najwyższym rzemieślniczym odznaczeniem – Platynowym Medalem imienia Jana Kilińskiego.

W 1976 roku Rada Naczelna miasta stołecznego Warszawy nadała Zbigniewowi Cegielskiemu srebrną odznakę honorową „Za zasługi dla Warszawy”.

Minister Kultury i Sztuki w roku 1985 otrzymał odznakę Zasłużony Działacz Kultury.

Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa nadała Zbigniewowi Cegielskiemu złoty medal Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej.

W2003 roku Minister Obrony Narodowej wyróżnił Zbigniewa Cegielskiego srebrnym medalem „Za zasługi dla obronności kraju”.

Poza powyższymi medalami i odznakami Zbigniew Cegielski posiada także wiele odznak honorowych różnych organizacji wojskowych.

Zbyszek Cegielski zmarł 7 października 2023 roku w Warszawie.

Warszawa, czerwiec 2022 rok
Uzupełnienie, październik 2023

28 lipca 202229 lipca 2022

„Współczesna alchemia – złocenie”. Film o technikach złocenia i złoceniu elementów zewnętrznych odbudowywanego Zamku Królewskiego w Warszawie

„Złoto… należy ono do niewielu rzeczy, które w każdej epoce zawsze przyciągały uwagę człowieka, niezależnie od zmieniających się stylów w sztuce i mody…”

Tymi słowami rozpoczyna się film Jerzego Skowrońskiego, wykonany w Instytucie Mechaniki Precyzyjnej, przy współpracy z Telewizyjną Wytwórnią Filmową „Poltel”, a poświęcony złoceniom elementów zewnętrznych odbudowywanego w latach siedemdziesiątych poprzedniego wieku Zamku Królewskiego w Warszawie.

Złocenie wstarożytnym Egipcie — Starożytny Egipt

Po wprowadzeniu rozpoczyna się przedstawienie rodzajów złocenia w aspekcie użytkowym, w porządku chronologicznym. Jest mowa o złoceniu: płatkowym, ogniowym a także galwanicznym.

W przypadku złoceń elementów znajdujących się wewnątrz pomieszczeń doskonale sprawdza się metoda płatkowa.

W odniesieniu do wykonania złoceń dla elementów narażonych na działanie atmosfery – jak to było dla odbudowywanego Zamku Królewskiego w Warszawie, biorąc pod uwagę troskę o środowisko, autorzy filmu przekonują, że jedynym możliwym do użycia sposobem złocenia była metoda galwaniczna.

Z drugiej strony podkreślają oni, że dla dużych elementów – jakie wymagały tej operacji w tym przypadku, metoda taka nigdy jeszcze nie była stosowana.
W przekazie filmowym nie ma takiej informacji, ale wiadomo, że dla pewności dokonania dobrego wyboru warszawscy rzemieślnicy cechowi wykonywali specjalne – porównawcze próby złocenia dla metody ogniowej i galwanicznej.

Oglądając kolejne klatki filmu, widzimy detale tarcz zegara Zamku Królewskiego, a co ciekawe także ich montaż, przy którym zegarmistrza Jana Stefanka – odpowiedzialnego za wykonane tarcz (i niewidocznego na filmie) wspierali żołnierze Nadwiślańskiej Jednostki MSW.

Składanie tarcz zegarowych — „Składanie” tarcz zegarowych

Ten fragment jest szczególnie cenny, gdyż nie są znane jakiekolwiek zdjęcia dokumentujące proces montażu tarcz zegarowych.

Na filmie pokazywane są także inne niż zegarowe, elementy wystroju Zamku, padają informacje o masie metalu szlachetnego zużytego do złocenia elementów wystroju Zamku.

Kopię nagranie tego nieznanego szerszej rzeszy rzemieślników filmu, przekazał do Cechu zegarmistrz Jan Stefanek, ale znajdowało się ono także w archiwum profesora Zdzisława Mrugalskiego.

Życzymy ciekawego spędzenia jedenastu minut – bo tyle właśnie trwa przedstawiony tutaj film.

Władysław Meller
Do ilustracji materiału użyto kadrów z filmu, co jest powodem niskiej jakości zdjęć

Zdjęcia i realizacja filmu: Jerzy Skowroński
Film wykonano w Instytucie Mechaniki Precyzyjnej przy współpracy Telewizyjną Wytwórnią Filmową „Poltel”
Konsultacja naukowa:
doc. dr hab. Jan Socha
mgr inż. Sławomir Safarzyński